Poncha - lokalny napój alkoholowy

Poncha i ponch to dwa różne napoje, choć ich nazwy są podobne.

• Poncha – to tradycyjny napój z Madery, przygotowywany z aguardente de cana (destylatu z trzciny cukrowej), miodu i cytrusów (zazwyczaj cytryny lub pomarańczy). Jest intensywny, słodko-kwaśny i mocny.

• Ponch (punch) – to szeroka kategoria napojów, popularnych na całym świecie, które mogą zawierać alkohol (np. rum, brandy) lub być bezalkoholowe. Zazwyczaj składają się z owoców, soku, cukru i alkoholu, a czasem także przypraw czy herbaty. Słowo „punch” pochodzi od sanskryckiego „pañc”, co oznacza „pięć” (od pięciu podstawowych składników: alkoholu, cukru, cytrusów, wody i przypraw).

Krótko mówiąc: poncha to lokalna, maderska odmiana ponchu, ale nie każdy ponch to poncha!

Poncha to tradycyjny, mocny napój alkoholowy pochodzący z Madery, który jest nieodłącznym elementem lokalnej kultury. Powstaje na bazie alkoholu zwanego aguardente.

Jak robi się aguardente na Maderze?

Aguardente z Madery to tradycyjny destylat produkowany głównie z trzciny cukrowej. Jest popularnym składnikiem lokalnych napojów, takich jak "Poncha". Oto jak się go robi:

Proces produkcji aguardente na Maderze:

1. Zbiór trzciny cukrowej

   • Trzcina cukrowa jest zbierana ręcznie lub mechanicznie, zazwyczaj wiosną (od marca do maja). Potrzebne jest około 12 kg trzciny na 1 litr aguardente.

2. Tłoczenie soku

   • Świeża trzcina cukrowa jest mielona w młynach, aby uzyskać sok, zwany „caldo de cana”.

3. Fermentacja

   • Sok z trzciny cukrowej jest fermentowany przez kilka dni (zwykle od 24 do 72 godzin) w kadziach fermentacyjnych.

   • Naturalne drożdże przekształcają cukry w alkohol.

4. Destylacja

   • Po fermentacji płyn jest destylowany w miedzianych alembikach lub nowoczesnych destylatorach kolumnowych.

   • W ten sposób uzyskuje się aguardente o wysokiej zawartości alkoholu (zwykle 40-50%).

5. Starzenie i butelkowanie

   • Niektóre aguardente są butelkowane od razu, podczas gdy inne dojrzewają w beczkach dębowych, co nadaje im głębszy smak i bursztynowy kolor.

Na Maderze funkcjonują dwie główne destylarnie produkujące aguardente

1. Engenhos da Calheta

Adres: Avenida D. Manuel I 29, 9370–135 Calheta

Godziny otwarcia: od wtorku do niedzieli, 10:00–19:00

Wstęp: bezpłatny

2. Engenhos do Norte

Adres: Rua do Cais 6, 9225–050 Porto da Cruz

Godziny otwarcia: od poniedziałku do piątku, 09:00–17:00

Wstęp: bezpłatny

Co to jest poncha?

Poncha to mieszanka aguardente , świeżo wyciśniętego soku z cytrusów (najczęściej cytryny, choć stosuje się także inne owoce, jak marakuja czy tangerina) oraz słodzika – tradycyjnie miodu, choć istnieją warianty z cukrem. Napój ten przygotowywany jest metodą ubijania składników w specjalnym naczyniu, co pozwala wydobyć olejki eteryczne ze skórki cytrusowej i nadać napojowi charakterystyczny aromat oraz lekko spienioną konsystencję.

Skąd się bierze?

Historia ponchy sięga czasów, gdy na Maderze zaczęto produkować alkohol z trzciny cukrowej. Napój ten szybko stał się popularny wśród mieszkańców wyspy, głównie ze względu na łatwość przygotowania oraz możliwość wykorzystania lokalnych, naturalnych składników. Dzięki swojemu orzeźwiającemu, cytrusowemu smakowi i wyjątkowej mocy, poncha zyskała status symbolu maderyjskiej tradycji.

Ile się jej pije?

Poncha jest serwowana zazwyczaj w małych kieliszkach lub szklankach – typowa porcja to około 100 ml, choć dokładna ilość może się różnić w zależności od miejsca. Ze względu na wysoką zawartość alkoholu, napój ten często pije się szybko, a podczas spotkań towarzyskich serwuje się kilka kolejnych porcji, co czyni degustację ponchy swego rodzaju rytuałem. Można ją zamówić bez lodu w tradycyjnych klieszkach albo z lodem w szklankach typu long. 

Ile kosztuje poncha?

Za kieliszek ponchy zapłacimy od 3 do 5 euro.

Co dostejmy razem z ponchą?

Choć poncha sama w sobie jest mocnym i intensywnym napojem, wiele lokalnych barów i restauracji oferuje do niej drobne przekąski (petiscos), które pomagają złagodzić jej działanie i wzbogacić doświadczenie degustacyjne. Wśród popularnych dodatków można wymienić:

• Fistaszki (orzechy arachidowe)
• Tremosos (gotowane i przyprawiane nasiona łubinu jadalnego)
• Oliwki 
• Chipsy

Te drobne przekąski nie tylko podkreślają walory smakowe ponchy, ale również pomagają w zachowaniu równowagi podczas spożywania mocnego trunku.

Oto pięć propozycji, gdzie na Maderze warto spróbować ponchy – każda z nich pochodzi z innej miejscowości, co pozwala cieszyć się unikalnymi, regionalnymi klimatami. Barów, gdzie poncha smakuje wyśmienicie jest mnóstwo. To są nasze sprawdzone miejscówki : 

1. Funchal – Rei da Poncha
   Lokal usytuowany w sercu stolicy Madery, Funchal, oferuje wyjątkowe doświadczenie smakowe w nowoczesnej, przyjaznej atmosferze. Rei da Poncha serwuje tradycyjną ponchę przygotowywaną z świeżo wyciskanych cytrusów, miodu i lokalnego rumu. Proces jej tworzenia na oczach gości dodaje magii każdej degustacji.

2. Câmara de Lobos – Casa do Farol
   Położona w klimatycznej, rybackiej miejscowości, Casa do Farol przyciąga swoją niepowtarzalną atmosferą inspirowaną tradycją i historią regionu. Lokal, często z widokiem na malowniczą latarnię morską, serwuje ponchę według starannie strzeżonej receptury, która oddaje autentyczny smak Madery.

3. Serra da Aqua – Serra Poncha Bar
   Położony w malowniczym, górskim otoczeniu Serra da Aqua, lokal oferuje niepowtarzalne widoki na zielone pejzaże. Serra Poncha Bar łączy tradycję z naturą – poncha przygotowywana z lokalnych składników i dodatkiem świeżych owoców serwowana jest w otoczeniu spokoju i harmonii górskiego krajobrazu, co pozwala na wyjątkowy relaks i obcowanie z przyrodą.

4. Calheta – Poncha Bar - Venda do Avelino
   W malowniczej Calhecie, przy wybrzeżu, mieści się Poncha Bar - Venda do Avelino. Lokal urzeka swoim niepowtarzalnym klimatem, gdzie tradycyjna receptura ponchy spotyka się z imponującymi widokami na rozległy, błękitny ocean. Poncha przygotowywana z wykorzystaniem świeżych cytrusów i lokalnego rumu wyróżnia się wyrazistym, orzeźwiającym smakiem, idealnie komponując się z morską scenerią.

5. São Vicente – Poncha da São Vicente
   Położony w malowniczej miejscowości São Vicente, lokal Poncha da São Vicente oferuje autentyczne doświadczenie smakowe w otoczeniu tradycyjnego klimatu. Przyrządzana według unikalnej receptury, poncha zachwyca bogactwem lokalnych składników, co sprawia, że każdy łyk oddaje ducha regionu. Miejsce to stanowi doskonałą okazję do poznania lokalnych tradycji w przyjemnej, kameralnej atmosferze.

Tak, choć poncha jest najbardziej kojarzona z Maderą, podobne napoje można znaleźć w innych częściach świata, zwłaszcza tam, gdzie popularna jest aguardente (rum z trzciny cukrowej) i cytrusy. Oto kilka miejsc i napojów o podobnym charakterze:

1. Portugalia kontynentalna – W niektórych częściach Portugalii można spotkać ponchę, zwłaszcza w barach serwujących maderskie specjały. Nie jest jednak tak powszechna jak na Maderze.

2. Wenezuela i Wyspy Kanaryjskie – Wenezuela i Kanary mają historyczne powiązania z Maderą, a ich lokalne drinki, np. guarapita (Wenezuela) czy ron miel (Kanary), przypominają ponchę, bo łączą rum z cytrusami i miodem.

3. Brazylia – Brazylijska batida de limão to koktajl na bazie cachaçy (destylatu z trzciny cukrowej), cytryny i cukru, który przypomina ponchę, ale jest bardziej kremowy, często z dodatkiem mleka skondensowanego.

4. Karaiby – Na Karaibach popularne są różne wersje rumowych drinków z miodem i cytrusami, np. ti’ punch na Martynice i Gwadelupie, który składa się z rumu, limonki i syropu z trzciny cukrowej.

5. Indie (Goa) – Goa, ze względu na portugalskie wpływy, ma własne mocne alkohole, jak feni (z orzechów nerkowca lub kokosa), który czasem miesza się z limonką i miodem w sposób przypominający ponchę.

Chociaż klasyczna poncha pozostaje symbolem Madery, jej koncepcja – mocny alkohol, cytrusy i słodycz – jest znana i lubiana na całym świecie.

1. Pierwszy łyk dla szczęścia – Niektórzy miejscowi wierzą, że pierwszy łyk ponchy powinien być wypity z myślą o pomyślności, aby zapewnić sobie szczęście i dobry nastrój przez resztę wieczoru.

2. Mieszanie tylko drewnianą łyżką – Tradycyjnie ponchę miesza się specjalnym drewnianym narzędziem zwanym caralhinho. Niektórzy uważają, że użycie innej łyżki (np. metalowej) może „zabrać” smak lub moc napoju.

3. Nie odmawia się pierwszej ponchy – Jeśli ktoś zaprasza na ponchę, grzecznie jest przyjąć pierwszą kolejkę, bo odrzucenie może być uznane za przynoszące pecha.

4. Im więcej cytryny, tym lepszy rok – Istnieje przekonanie, że poncha z większą ilością cytryny przynosi dobrą energię i ochronę przed złym losem, zwłaszcza w nadchodzącym roku.

5. Poncha a zdrowie – Mieszkańcy Madery czasem żartują, że poncha działa jak lekarstwo na przeziębienie lub inne dolegliwości – a odmowa wypicia może oznaczać, że pech czy choroba będą się dłużej trzymać.

1. Poncha Pescador
Składniki:

• 50 ml aguardente
• 50 ml świeżo wyciśniętego soku z cytryny
• 15 ml cukru (najlepiej drobnoziarnistego)
• Opcjonalnie: szczypta soli morskiej lub świeżo zmielonego pieprzu

Sposób przygotowania:
W naczyniu (szklance lub karafce) umieść aguardente, sok z cytryny i cukier. Mieszaj energicznie, najlepiej przy użyciu drewnianego tłuczka, aby cukier całkowicie rozpuścił się, tworząc lekko spienioną konsystencję. Na końcu dodaj odrobinę soli morskiej lub posyp pieprzem, co podkreśli „morski” charakter napoju.

Opis:
Poncha Pescador to wariant inspirowany tradycją rybacką Madery. Zastąpienie miodu cukrem nadaje napojowi czystszy, bardziej przejrzysty smak cytrusów, który w połączeniu z subtelnym akcentem soli lub pieprzu przenosi w klimat morskich opowieści.

2. Poncha Regional
Składniki:

• 50 ml aguardente
• 50 ml soku z pomarańczy
• 15 ml miodu (najlepiej z lokalnych pasiek)
• Opcjonalnie: kilka kropli wody różanej lub ekstraktu z rozmarynu

Sposób przygotowania:
Połącz aguardente, świeży sok z pamarańczy i miód w naczyniu. Energicznie mieszaj, używając tradycyjnego drewnianego tłuczka, aż składniki się dokładnie połączą i lekko spienią. Opcjonalnie, kilka kropli wody różanej lub ekstraktu z rozmarynu doda napojowi nieco aromatycznego akcentu.

Opis:
Poncha Regional odzwierciedla klasyczną recepturę Madery. Dzięki prostym składnikom i tradycyjnemu sposobowi przygotowania, napój zachowuje autentyczny, lekko słodko-kwaśny smak, który od lat cieszy mieszkańców wyspy.

3. Poncha Maracujá
Składniki:

• 50 ml aguardente
• 20 ml świeżo wyciśniętego soku z marakui
• 30 ml soku z pomarańczy
• 15–20 ml miodu (w zależności od preferowanej słodyczy)
• Opcjonalnie: kilka kostek lodu

Sposób przygotowania:
W shakerze lub dużej szklance wymieszaj aguardente, sok z marakui i pomarańczy i miód. Energicznie mieszaj lub potrząsaj shakerem, aż miód całkowicie się rozpuści. Dla wersji schłodzonej dodaj kilka kostek lodu i delikatnie zamieszaj.

Opis:
Poncha Maracujá to egzotyczna wariacja, w której intensywny, owocowy smak marakui wprowadza wyraźną kwasowość. Słodycz miodu łagodzi pomarańczowy akcent, tworząc harmonijną kompozycję idealną na gorące dni.

4. Poncha Tangerina
Składniki:

• 50 ml aguardente
• 25 ml świeżo wyciśniętego soku z mandarynek
• 25 ml soku z pomarańczy
• 15 ml miodu
• Opcjonalnie: kilka listków mięty

Sposób przygotowania:
W szklance połącz aguardente, sok z mandarynek i pamarańczy i miód. Mieszaj energicznie, najlepiej przy użyciu drewnianego tłuczka, aby uzyskać gładką, spienioną konsystencję. Dla dodatkowej świeżości możesz dodać kilka listków mięty, lekko je ugniatając przed dodaniem.

Opis:
Poncha Tangerina wyróżnia się soczystym, owocowym smakiem pamarańczy (tangerin), który nadaje napojowi wyjątkowej lekkości. Aromatyczna mięta dodatkowo odświeża, tworząc kompozycję idealną dla miłośników cytrusowych nut.